Zojuist is de laatste Sycamore-avond afgelopen. Het waren zeven indrukwekkende bijeenkomsten. De thema’s boden een kennismaking met de katholieke Kerk, maar gaven ook volop ruimte voor openhartige gesprekken. De deelnemers deelden uit het diepst van hun hart gedachten, ervaringen en gevoelens met elkaar. In de aanloop naar Eerste H. Communie en Vormsel komt een tweede, kleinere reeks.
En de anderen dan?
Vanavond kwam, net als enkele weken geleden, de vraag naar de betekenis of waarde van andere christelijke Kerken en overige godsdiensten of religies naar boven. Het is een actuele vraag. Afgelopen vrijdag kopte het protestans-christelijke Nederlands Dagblad: “‘Het zijn allemaal paden om bij God te komen.’ Bedoelde paus Franciscus écht dat alle religies gelijk zijn?”
Is de paus nog wel katholiek?
Op 7 september publiceerde een gewaardeerde mediapriester, die ‘sterk in het geloof is’ - een artikel op zijn website onder de kop: “Is Franciscus nog katholiek?” Na 668 woorden is er echter geen antwoord, maar omdat hij zijn argumenten glashelder uiteenzet is de slotsom dat hij eerder vindt van niet dan van wel. Hij vindt dat ernstig. Ik ook. Je kan - en mag! - het namelijk ook anders zien.
Wat is het probleem?
In de navolgende samenvatting beperk ik me tot de aanleiding van het artikel, namelijk een uitspraak van de paus over andere godsdiensten als wegen naar God. Ik citeer: “Er wordt al lang in brede kringen in de Kerk getwijfeld aan de rechtgelovigheid van paus Franciscus. Nu is de belangrijkste taak van een paus garant te staan voor de katholieke leer en de gemeenschap te bevestigen in de eenheid rond het overgeleverde geloofsgoed. Katholieke eenheid is geen oppervlakkige eenheid van ‘wij samen’ en ‘niemand uitsluiten’. [...] Afwijkingen van die leer en zelfs onduidelijkheid daarover zijn funest voor de katholiciteit van Kerk en altijd een bron van verdeeldheid. Als een paus zelf, de door Christus aangewezen garant, van de leer afwijkt of door onduidelijkheid de schijn van heterodoxie (ketterij) wekt, bedreigt dat de Kerk in haar fundamentele opdracht en in haar eenheid. Dit lijkt al lange tijd het geval. [...] Nu heeft de paus op zijn reis door Azië een ketterij verkondigd die aan de kern van het christendom raakt: dat alle godsdiensten wegen zouden zijn naar God. Hij heeft al heel vaak dergelijke dingen gezegd. Denk maar aan het document van Abu Dhabi waarin hij de verklaring ondertekende dat God alle godsdiensten gewild heeft. Maar nu was het wel heel duidelijk en onomwonden, zozeer zelfs dat de Vaticaanse persdienst ervan geschrokken was en de uitspraak wat afzwakte. Hoe is deze uitspraak van de paus te rijmen met de claim van Jezus zelf: ‘Niemand komt tot de Vader tenzij door Mij’ en ‘Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven’? En hoe is dit te rijmen met het katholieke dogma dat al door de kerkvaders verkondigd werd: ‘extra Ecclesiam nulla salus’? Dat betekent: buiten de Kerk is er geen heil. Er is geen heil buiten Christus en zijn Kerk om. Het lijkt alsof de paus de centrale betekenis van Christus voor ons geloof wil verdoezelen en Hem wil reduceren tot één van vele de wegen tot God. [...]”
Zijn alle religies gelijk?
Er is onmiskenbaar ophef. Toch is het korte antwoord op de vraag: ‘neen’. Jezus is de Weg, de Waarheid en het Leven (Joh. 14, 6). Hij is de enige Weg naar de Verlossing. De paus gelooft dit ook. Het was, is en blijft namelijk de leer van de katholieke Kerk. En toch is wat de Heilige Vader zei niet zo verkeerd als bepaalde stemmen doen geloven.
Is er heil buiten de Kerk?
In ons politiek-correcte tijdperk is er veel sociale druk om ‘inclusief’ te zijn en alles te vermijden wat superioriteit of exclusiviteit behelst. Dat leidt ertoe dat sommigen de rol van Jezus in de Verlossing bagatelliseren en alle geloofsovertuigingen gelijkwaardig maken. “Jouw waarheid en mijn waarheid kunnen naast elkaar bestaan, want dé Waarheid bestaat niet,” als het ware (zeg ik met een knipoog). Dat is immers wat men - met een vies woord - een ketterij noemt. Tegelijkerijd is het niet wat paus Franciscus zei of zegt. Hoe graag we ook andere religies willen omarmen, de christelijke opvatting over de Verlossing is duidelijk. Óf Jezus stierf en verrees omwille van de vergeving van de zonden der wereld en redde daarmee de mensheid van de eeuwige dood, óf Hij deed dat niet. Als Hij dat niet deed, heeft het hele christendom het simpelweg bij het verkeerde eind. Deed Hij dat - zoals wij geloven - wél, dan komt alle Verlossing door Hém. Precies dit is de reden dat de Kerk van meet af aan verkondigd heeft dat “er buiten de Kerk geen heil is”. Jezus was - en is - de enige die kan redden. Zonder Hem kan men niet gered worden. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, blijft dit het standpunt van de rooms-katholieke Kerk.
Dominus Jesus (2000)
In het jaar 2000 liet de Congregatie van de Geloofsleer in het document Dominus Jesus weten (DI 13): “Het hoort immers tot het blijvende geloofsgoed van de Kerk en het moet vast geloofd worden dat Jezus Christus, de Zoon van God, de Heer en enige Verlosser is, die door zijn menswording, zijn dood en zijn verrijzenis de heilsgeschiedenis, die in Hem haar volheid en haar middelpunt vindt, tot voltooiing heeft gebracht.” Zonder Jezus is er geen redding. Toch maakt Dominus Jesus meteen daarna duidelijk dat men geen geregistreerde katholiek hoeft te zijn om in de hemel te komen, dat mensen met een andere godsdienst niet automatisch ‘naar de hel gaan’, om het zo maar eens te zeggen. Andere godsdiensten kunnen waarde hebben in het verlossingswerk: “[De Kerk] wordt uitgenodigd na te denken over de aanwezigheid van andere religieuze ervaringen en over hun betekenis in het heilsplan van God, en te onderzoeken, of en hoe ook vormen en positieve elementen van andere religies kunnen horen tot het goddelijke heilsplan. [...] Het Tweede Vaticaans Concilie heeft namelijk vastgesteld: "Het enig Middelaarschap van Christus verhindert de menigvuldige medewerking van de schepselen niet, maar wekt deze op door ze aan de enige bron deelachtig te maken" (DI 14).
Er zijn ook andere schapen
Met andere - ietwat uitdagende - woorden: Mohammed kan een rol spelen in het tot verlossing brengen van mensen. En Boeddha, Krishna en wellicht vele andere religieuze leiders ook. Dat deze twee uitspraken naast elkaar staan, is belangrijk als we ons willen verdedigen tegen de vele misinterpretaties van onze tijd. Aan degenen die zeggen dat alle religies hetzelfde zijn, dat alle paden, onafhankelijk van andere, naar God leiden, wordt duidelijk gemaakt dat de Verlossing door niemand anders dan Jezus bewerkstelligd is en wordt. Maar degenen die zeggen dat er niet gehaald kan worden bij andere godsdiensten, dat uitsluitend christenen God kunnen kennen en (daardoor) gered worden, worden door de Kerk zelf uitgedaagd te zien dat God zelfs andere religies kan - en zal - gebruiken als bemiddelaars naar de waarheid van Zijn Zoon. Mohammed redt niet. Boeddha en/of Krishna evenmin. Het bestuderen, echter, van deze figuren en zelfs hun leven navolgen, kán die persoon leiden naar Degene die wel kan redden: Jezus Christus. Vergeet niet dat Hij méér gezegd heeft dan “Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven.” Denk aan Johannes 10, vers 16: “Ik heb nog andere schapen, die niet uit deze schaapsstal zijn. Ook die moet ik leiden en zij zullen naar mijn stem luisteren en het zal worden: één kudde, één herder.” Het is dus niet alleen mogelijk, maar zelfs waarschijnlijk dat God in en door andere religies kan werken. Wat anderen in hun geloof beleven, kan een voorloper zijn van de volheid van geloof die in Jezus Christus wordt gevonden.
Tweede Vaticaans Concilie
Het is de reden dat het Tweede Vaticaans Concilie in Nostra Aetate zegt dat de Kerk niets afwijst wat heilig is in [andere] religies en in Lumen Gentium verwijst naar de volkeren van vele religies als op velerlei wijzen verbonden met het Volk van God en zijn opgenomen in Diens heilsplan.
Een schitterende waarheid over God
Los van wat er ‘niet klopt’, geeft elk geloof van de wereld op een schitterende manier een waarheid over de aard van God weer. Dat wil geenszins zeggen dat alle religies hetzelfde zijn, maar dat heeft de paus dus niet gezegd. Zijn exacte woorden waren: “Alle religies zijn een pad naar God.” Geen exclusieve paden. Geen paden die op zichzelf voldoende zijn, maar paden die, als zij gevolgd worden met een oprecht hart en nederigheid voor God, hopelijk zullen leiden naar de volheid van God, waarop hun religie op zichzelf een beperkte blik heeft. Logisch gedacht: als er iets waar is van hun geloof (zoals we erkennen) en alle waarheid alleen van God komt, dan zit er een aspect van de Levende en Ware God in hun religie. Een deel is dus een pad naar God, een pad dat uiteindelijk via Jezus moet lopen. De Catechismus wijst op: “Wie zonder schuld het Evangelie van Christus en zijn Kerk niet kennen, maar toch met een oprecht hart God zoeken en zijn wil, zoals het geweten hun die voorhoudt, onder invloed van de genade metterdaad trachten te volbrengen, die kunnen het eeuwig heil verwerven.” (CKK 847). Niet omdát zij Mohammed, Boeddha of Krishna volgen, maar omdat zij via hen toch een voorbereiding hebben gehad op Degene naar Wie zij in hun hart verlangden, maar niet kenden: Jezus Christus. Dit betekent niet alleen dat niet-christenen gered kunnen worden, maar ook dat zij gedeeltelijk gered kunnen worden op de weg die zij volgen.
Schept de paus dan verwarring?
In de context van de wereld waarin wij leven, kunnen de woorden van paus Franciscus overkomen als politiek correcte nonens of feelgood-christendom. Dat is niet gek gedacht. Toch is het slechts interpretatie. Je wat de paus gezegd heeft, ook binnen het kader van de leer van de Kerk zien. Vooral als je in ogenschouw neemt dat hij het in een overwegend niet-christelijke context heeft gezegd. Neem de pastorale implicaties van zijn woorden in acht. Het bekritiseren van hun geloof en tegelijkertijd triomfantelijk de Naam van Christus voor het voetlicht brengen, was niet de beste eerste stap ten bate van de evangelisatie. Christus uitdragen begint immers met een ontmoeting van mensen waar zij zijn en voortbouwen op wat zij kennen en weten. Wat zij nu weten is een glimp van God: een begin, een stap op het pad. Zo dient het dan ook gewaardeerd te worden: een stap op het pad richting de Weg, de Waarheid en het Leven: Jezus Christus.
AM
